Αρκετοί από εμάς θα έχουμε κάποιες φορές ακούσει την έννοια της συμπερίληψης στο σχολείο. Επίσης τα τελευταία χρόνια γίνεται αρκετός λόγος για τη διαφοροποιημένη διδασκαλία και αρκετά σεμινάρια και διαλέξεις, έχουν πραγματοποιηθεί σχετικά με τα παραπάνω θέματα!
Γνωρίζουμε όμως πραγματικά τί είναι η συμπερίληψη και η διαφοροποιημένη διδασκαλία; Η έννοια της συμπερίληψης έχει ως βάση της, την εκπαίδευση μαθητών τόσο της γενικής αγωγής, όσο και της ειδικής αγωγής, στο ίδιο σχολικό πλαίσιο. Η ιδέα ξεκίνησε εκτός των δικών μας συνόρων και αποτελεί μία πρακτική η οποία εφαρμόζεται εδώ και τουλάχιστον δύο δεκαετίες σε κάποιες χώρες.
Για να το καταστήσουμε όμως σαφές στο ευρύ κοινό, θα πρέπει να εξηγήσουμε κάποιες αρχές της συμπερίληψης. Η βάση της συμπερίληψης, όπως άλλωστε απορρέει και από την ίδια τη λέξη είναι να περιλαμβάνονται στο πλαίσιο της τυπικής εκπαίδευσης, τόσο μαθητές τυπικής ανάπτυξης, όσο και μαθητές οι οποίοι με κάποιο τρόπο εμπίπτουν στον τομέα της ειδικής αγωγής. Αυτοί μπορεί να είναι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες, με ΔΕΠ-Υ ή και μαθητές που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού. Άλλες περιπτώσεις παιδιών με πιο δύσκολες διαγνώσεις ή με μεγαλύτερες δυσκολίες διοχετεύονται και εκπαιδεύονται στις δομές των ειδικών σχολείων.
Βασικές αρχές της συμπερίληψης είναι η δημιουργία ενός ανοικτού και φιλόξενου περιβάλλοντος σε όλους τους μαθητές, χωρίς διακρίσεις και αποκλεισμούς, καθώς και η δημιουργία ενός περιβάλλοντος μάθησης το οποίο να στοχεύει στην εκπλήρωση των μαθησιακών στόχων του κάθε παιδιού, σύμφωνα με τις δυνατότητές του και όχι βάσει μόνο της ύλης και του αναλυτικού προγράμματος.
Από τα βασικά σημεία της συμπερίληψης, είναι η διαφοροποιημένη διδασκαλία και η παροχή όσων περισσοτέρων ευκαιριών μάθησης είναι εφικτό, σύμφωνα με τις ανάγκες του κάθε μαθητή. Για παράδειγμα δεν μπορούμε να ζητάμε από ένα μαθητή με διαγνωσμένη δυσαναγνωσία να διαβάσει ένα κείμενο μίας ολόκληρης σελίδας, όπως δηλαδή θα διαβάσει και ένα άλλο παιδί που δεν αντιμετωπίζει κανένα πρόβλημα αναφορικά με το μαθησιακό του επίπεδο. Επίσης είναι αδιανόητο να απαιτούμε από ένα μαθητή που έχει διαγνωσμένη ΔΕΠ-Υ (Διάσπαση προσοχής με υπερκινητικότητα) να παραμένει ήσυχος και συγκεντρωμένος την ίδια ώρα με ένα άλλο παιδί τυπικής ανάπτυξης. Η ύλη των μαθημάτων και ο τρόπος αντιμετώπισης του κάθε μαθητή μπορεί να είναι και πρέπει να είναι εντελώς διαφορετικός, λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαίτερες μαθησιακές του ανάγκες και ικανότητες.
Σε αυτό το σημείο θα ρωτήσει τώρα κάποιος « Είναι όμως σωστό να γίνεται αυτό εις βάρος των άλλων παιδιών και της τάξης γενικότερα;» .Η συμπερίληψη και η διαφοροποιημένη διδασκαλία, σε καμία των περιπτώσεων δεν λειτουργεί εις βάρος των άλλων παιδιών, αλλά ούτε και εις βάρος του γενικότερου πλαισίου του σχολείου. Σε ένα σωστά οργανωμένο και δημοκρατικό σχολικό πλαίσιο, η συμπερίληψη θα έπρεπε να είναι προαπαιτούμενο της λειτουργίας του και όχι αντικείμενο συζήτησης και διαφωνιών, όπως γίνεται ακόμα μέχρι σήμερα.
Βέβαια δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε ότι για να λειτουργήσει σωστά η συμπερίληψη θα πρέπει αρχικά να υπάρχει ένα σωστά δομημένο και οργανωμένο πλαίσιο. Θα πρέπει σε κάθε σχολική μονάδα να θεσπιστεί ένα πλάνο σύμφωνα με τις ανάγκες των μαθητών αλλά και τις ειδικότερες εκπαιδευτικές ανάγκες του συνόλου. Επίσης είναι απαραίτητο όλοι οι εκπαιδευτικοί να έχουν την κατάλληλη επιμόρφωση και γνώση πάνω στους τομείς της συμπερίληψης και της διαφοροποιημένης διδασκαλίας, καθότι η πρακτική του να ακολουθείται αποκλειστικά και μόνο το αναλυτικό πρόγραμμα και το να βγει η ύλη των μαθημάτων να αποτελεί αυτοσκοπό για κάποιους εκπαιδευτικούς, σίγουρα δεν κινείται μέσα στο πλαίσιο αυτού που περιγράφουμε. Για να δουλέψει επίσης η συμπερίληψη το εκάστοτε σχολείο, θα πρέπει να είναι ανοικτό στους γονείς και την κοινωνία. Να πραγματοποιεί δράσεις και να δίνει ευκαιρίες στα παιδιά, τους γονείς, τους εκπαιδευτικούς ώστε να λαμβάνουν μέρος σε δράσεις οι οποίες να μπορούν να προωθήσουν τους στόχους που έχουν τεθεί.
Αρκετοί γονείς επίσης αναρωτιούνται αν η συνεκπαίδευση παιδιών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες μαζί με μαθητές τυπικής ανάπτυξης έχει οφέλη τόσο για τη μία όσο και για την άλλη πλευρά. Η απάντηση είναι απλή και σαφής. Σε μία δημοκρατική και σύγχρονη κοινωνία, η οποία θέλει να δίνει ίσες ευκαιρίες σε όλα της τα μέλη, είναι απαραίτητη η συμπερίληψη των παιδιών. Όλα τα παιδιά μπορούν μέσα από αυτή τη διαδικασία να έρθουν σε επαφή με τη διαφορετικότητα, να γίνουν πιο υπεύθυνα και να αναπτύξουν την έννοια της ενσυναίσθησης αλλά και της αλληλοβοήθειας του ενός στο άλλο. Το σχολείο αποτελεί μία μικρογραφία της κοινωνίας μας και ως εκ τούτου δεν είναι δυνατόν στον 21ο αιώνα να αποκλείουμε παιδιά και αργότερα ενήλικες ανθρώπους από την ισοτιμία και την ισονομία απέναντι στην εκπαίδευση αλλά και τη ζωή εν γένει.
Το μεγάλο ερώτημα βέβαια έρχεται στο κατά πόσο η έννοια της συμπερίληψης και της διαφοροποιημένης διδασκαλίας, έχει γίνει πραγματικότητα στο χώρο του ελληνικού σχολείου. Βήματα έχουν γίνει προς αυτή την κατεύθυνση, όπως είναι και ο θεσμός της παράλληλης στήριξης αλλά και της διαφοροποίησης της ύλης από κάποιους εκπαιδευτικούς. Υπάρχουν επίσης αρκετοί γονείς οι οποίοι έχουν αποδεχτεί τη νέα πραγματικότητα και έχουν κατανοήσει την αναγκαιότητα και τη σπουδαιότητα μιας τέτοιας πρακτικής καθώς και τα οφέλη που αυτή έχει για τα παιδιά αλλά και για το σύνολο της κοινωνίας εν γένει.
Όμως απέχουμε ακόμα πολύ από το να γίνει η συμπερίληψη και η διαφοροποιημένη διδασκαλία που αυτή συνεπάγεται κομμάτι της πραγματικότητας στην εκπαίδευσή μας. Σχολεία υποστελεχωμένα, θεσμοί που δεν λειτουργούν, ελλιπής έως και καθόλου αξιολόγηση στις εκπαιδευτικές μονάδες, χρηματοδότηση η οποία δεν επαρκεί ούτε για τις βασικές κτιριακές υποδομές πολλές φορές, αλλά και χρόνιες αγκυλώσεις τόσο κάποιων εκπαιδευτικών όσο και γονέων, καθιστούν την πραγματική συμπερίληψη μία μακρινή ακόμα πραγματικότητα. Εδώ και χρόνια όμως υπάρχουν και αρκετά φωτεινά παραδείγματα τόσο εκπαιδευτικών, όσο και γονέων οι οποίοι προσπαθούν ο καθένας με τον τρόπο του να βάλει το δικό του λιθαράκι, ώστε να δημιουργηθεί ένα πιο δημοκρατικό, ανοιχτό και ισότιμο σχολείο για όλα τα παιδιά. Ελπίζουμε ότι με την πάροδο του χρόνου και τις απαραίτητες αλλαγές, αυτό θα βελτιωθεί και θα αλλάξει προς όφελος τόσο όλων των παιδιών, όσο και της κοινωνίας γενικότερα…
Γιατί πώς άλλωστε μπορεί να αποκαλείς μία κοινωνία σύγχρονη και δημοκρατική, αν πρώτα αυτές οι αρχές δεν διέπουν την εκπαίδευσή της, όπου μαζί με την οικογένεια είναι οι θεμελιώδεις βάσεις, για την εξέλιξή της;
